Meer focus op tegengaan trade-based money laundering

Trade-based money laundering (TBML) ofwel ‘op handel gebaseerd witwassen van geld’ neemt toe in populariteit als witwasmethode. Belangrijke redenen hiervoor zijn de aanhoudende groei in de wereldhandel, de focus op ‘money-based laundering’ bij het voorkomen en bestrijden van witwassen en de complexiteit om het te herkennen. Opzettelijke over- of onderwaardering van goederen is één van de meest gebruikte TBML-technieken.

De toezichthouder verwacht ook van de banken een goed onderzoek naar deze vorm van witwassen. In dit artikel bieden we inzicht in het herkennen van TBML-activiteiten. We gaan in op de rol, reikwijdte en aanpak van banken in het tegengaan van TBML. Hierbij zijn volgens ons een geïntegreerde en risicogebaseerde aanpak in het CDD-programma en goede opleiding cruciaal. Net als het opstellen van best practices voor de beoordeling van de waardebepaling van goederen.

TBML in de praktijk – wat is het en hoe te herkennen

Definitie volgens de FATF

De Financial Action Task Force (FATF) heeft een belangrijke rol in de bescherming van het mondiale financiële systeem tegen witwassen. De FATF heeft aanbevelingen ontwikkeld die worden erkend als internationale norm voor de bestrijding van witwassen. Daarnaast stelt de FATF onder andere witwastypologieën op.

Om te kunnen spreken van TBML moet, zo stelt de FATF, in ieder geval sprake zijn van de volgende drie kenmerken van witwassen:

1. Het gaat om criminele waarde/opbrengsten die moeten worden witgewassen.
2. Er is een intentie om deze criminele waarde te verplaatsen, meestal naar een andere jurisdictie ofwel een andere rechtspraak.
3. Door deze criminele waarde te verplaatsen, moet een legitieme oorsprong worden verondersteld.

Hoe het werkt

In de praktijk kan TBML worden gerealiseerd door een verkeerde voorstelling van de prijs, hoeveelheid of kwaliteit van invoer of uitvoer. TBML-technieken zijn verschillend in complexiteit en worden vaak gebruikt in combinatie met andere technieken voor het witwassen van geld om het geldspoor verder te verdoezelen (in de versluieringsfase). In de praktijk kan er een samenzwering zijn tussen de importeur en de exporteur.

Een voorbeeld van onderfacturing ofwel under-invoicing:
Mensen die willen witwassen, kunnen geld naar een ander land verplaatsen door bijvoorbeeld hun illegale geld te gebruiken om hoogwaardige producten te kopen en ze vervolgens te exporteren tegen zeer lage prijzen naar een buitenlandse partner in crime. De exporteur kan zo zijn tegoeden naar de importeur verplaatsen. Deze importerende partner verkoopt het vervolgens tegen de werkelijke waarde. Om de transacties een legitieme sfeer te geven, kunnen de partijen een financiële instelling gebruiken voor handelsfinanciering, bijvoorbeeld door ‘Letters of Credit’ (kredietbrieven).

Praktijkvoorbeeld: Black Market Peso Exchange

De Black Market Peso Exchange (BMPE) is een voorbeeld van een complexe methode van TBML, die veel wordt gebruikt door drugshandelaren in Zuid-Amerika om drugsdollars wit te wassen. Al in de jaren vijftig creëerden Colombiaanse importeurs de BMPE om de ongunstige wisselkoersen voor Amerikaanse dollars en de overheidsheffingen op met dollars betaalde import van consumptiegoederen te ontwijken. Vanaf de jaren zeventig zijn het veelal de Colombiaanse drugskartels die de BMPE-methode gebruiken om dollars van drugsverkopen om te zetten naar peso’s in Colombia. In deze vorm van BMPE zijn het de peso-makelaars die, tegen betaling van een premie, drugsdollars ‘omruilen’ voor legale peso’s. De peso-makelaar is gevestigd in bijvoorbeeld Colombia, met een agent in de VS.

Hoe werkt het?

Alhoewel de oorsprong van BMPE ligt in Zuid-Amerika in relatie tot de VS, zijn er aanwijzingen dat BMPE zich niet uitsluitend hiertoe beperkt. Het zou mogelijk ook in Europa voorkomen.*

*Bron: Criminaliteitsbeeldanalyse Witwassen 2012, Melvin Soudijn en Theo Akse, Korps landelijke politiediensten.

Welke methoden van TBML zijn er?
Er zijn verschillende basistypologieën van TBML. The Wolfsberg Group onderscheidt:

1. Over- of onderfactureren van goederen en diensten (over of under invoicing)
2. Meervoudig factureren van goederen en diensten (multiple invoicing)
3. Spookzendingen van goederen en/of grondstoffen (ghost shipping of phantom shipping)
4. Over- of ondertransporteren (over of short shipping)
5. Valselijk beschrijven van goederen en diensten.

Hoe herken je TBML-activiteiten?
De Amerikaanse immigratie- en douanehandhaving (ICE) heeft verschillende ‘red flags’ gedefinieerd:

• Onjuiste prijzen van goederen en/of grondstoffen.
• Betalingen aan een leverancier door niet-verbonden derde partijen.
• Onjuiste rapportage, zoals verkeerde classificatie van grondstoffen.
• Herhaalde invoer en uitvoer van hetzelfde hoogwaardige artikel, ook wel carrouseltransacties genoemd.
• Er worden goederen verhandeld die niet passen bij de reguliere activiteiten van het bedrijf.
• Ongewone scheepvaartroutes of overslagpunten.
• Verpakkingen die niet in overeenstemming zijn met de goederen- of verzendmethode.

Rol, reikwijdte en aanpak van banken in tegengaan TBML

Rol banken

De belangrijkste partijen die een rol spelen bij het tegengaan van TBML-activiteiten zijn de douane, de politie-eenheden en de banken. De rol die banken hierbij kunnen spelen is gerelateerd aan het leveren van trade-finance-producten, zoals letters of credit. Banken dienen voor deze producten, net als voor andere producten en diensten, zowel hun klanten als de tegenpartijen te controleren aan de hand van de sanctie- en overige screeningslijsten. Ook moeten ze, als onderdeel van hun robuuste CDD-programma, risicogebaseerde controles uitvoeren op bijvoorbeeld exportpatronen van de klant, de vereiste transportdocumenten en de eindbestemming van de goederen. Daarnaast is het vereist dat ze investeren in software om transactiepatronen te herkennen en goederen een waarde toe te kennen.

Reikwijdte

Maar er is een limiet aan wat banken kunnen doen, omdat ze niet betrokken zijn bij alle handelstransacties van hun klanten. Vaak verstrekken banken maar in 20% van de handelstransacties financiële producten. In 80% van de gevallen worden er geen trade-finance-producten verstrekt, waardoor informatie over de onderliggende handelstransactie ontbreekt. Dit zijn de zogenoemde ‘open account transactions’. Als banken al wel betrokken zijn, dan hebben zij geen enkele mogelijkheid om de goederen fysiek te bekijken of te onderzoeken. Tussen de export en de import zijn veel verschillende partijen die allemaal een deel zien van de handelstransactie en de onderliggende goederen. Ze hebben allemaal een deel van de oplossing van de puzzel. Als er, in het utopische geval, sprake zou zijn van volledige samenwerking en informatie-uitwisseling, dan zouden ze de puzzel samen kunnen oplossen. In de praktijk is dit niet het geval. Hierdoor is het voor iedere schakel erg moeilijk om TBML te herkennen. Desondanks verwacht de toezichthouder wel een goed onderzoek hiernaar.

Geïntegreerde aanpak in CDD-programma cruciaal

TMBL verdient een geïntegreerde aanpak. Om TBML effectief te bestrijden is het belangrijk om aan elk aspect van de bestaande traditionele CDD-programma’s de ‘handelsdimensie’ toe te voegen. Een veel voorkomende valkuil die we in de praktijk zien, is dat het tegengaan van TBML als een apart proces wordt geïmplementeerd, in plaats van geïntegreerd in het hoofd CDD-programma. Het tegengaan van TBML moet, volgens ons, in alle aspecten van het CDD-programma terugkomen. Bijvoorbeeld door in de CDD-onderzoeken een handelsprofiel voor de klant toe te voegen en onderzoek te doen naar het bestaan en de integriteit van de tegenpartijen waarmee de klant handeldrijft.

Het onderzoek naar TBML

Goederen en geldstroom volgen

In het onderzoek naar TBML spelen bij de goederenstroom de factoren ’in, uit of door’ een belangrijke rol:
In: Goederen komen binnen, blijft het geld hier?
Uit: Goederen gaan naar buiten, blijft het geld hier?
Door: Goederen passeren (transfer), waar is het geld?

Naast de goederenstroom is het zeker ook van belang dat de geldstroom gevolgd wordt. Is de kant waarheen het geld beweegt logisch? Zijn de prijzen van de import of export logisch? Dit brengt meteen een moeilijkheid met zich mee, want hoe bepaal je de waarde van een goed? Zeker voor niet-reguliere goederen of grondstoffen die niet op een reguliere markt worden verhandeld is de oorspronkelijke waarde of marktwaarde moeilijk te achterhalen. Bijvoorbeeld vazen uit China, keramische tegels uit Italië of kunst. De vraag is dan ook of de prijs waarvoor het goed wordt verhandeld te hoog, te laag of marktconform is.

Over- of onderwaardering van goederen veelgebruikte vorm TBML

Verkeerde handelsfacturering, ofwel opzettelijke over- of onderwaardering van goederen, is één van de meest gebruikte vormen van TBML. Alleen al in 2014 werd het volume van illegale geldstromen voor ontwikkelde landen geschat op 2 tot 3,5 biljoen dollar. Hiervan werd gemiddeld 87 procent toegeschreven aan frauduleuze handelsfacturering.**

**Bron: Illicit financial flows to and from developing countries: 2005-2014, Global Financial Integrity, April 2017, https://www.gfintegrity.org/wp-content/uploads/2017/05/GFI-IFF-Report-2017_final.pdf.

Best practices beoordeling waardebepaling goederen

Toezichthouders verwachten dat bankpersoneel ‘redelijke’ prijscontroles uitvoert tijdens het verwerken van handelstransacties. Het dilemma hierbij is dat bankpersoneel doorgaans niet gekwalificeerd is om de werkelijke waardebepaling van goederen te kunnen beoordelen. Om dit op een praktische en goede manier op te lossen, kunnen onderstaande ‘best practices’ geïmplementeerd worden:

• Risicogebaseerde beleidslijnen/procedures om personeel te begeleiden. Redelijke prijscontroles kun je uitvoeren door bronnen te definiëren waar deze prijzen uitgehaald kunnen worden. Ook kun je aanvaardbare prijsvariantiedrempels vastleggen (bijvoorbeeld plusminus 20 procent) en duidelijke escalatiepaden formuleren wanneer drempels worden overschreden. De drempels kunnen variëren tussen verschillende goederen/grondstoffen.
• Prijscontrole door onafhankelijke teams op basis van risicogebaseerd beleid. Dit kan bijvoorbeeld op basis van steekproeven of waardedrempels op verbonden partijen, goederen, klanten en landen met een hoger risico.
• Prijscontroles voor grondstoffen, waar marktprijzen algemeen beschikbaar zijn, met vastgestelde prijsvariantiedrempels.
• Prijscontroles voor goederen waarvan de marktprijzen over het algemeen niet beschikbaar zijn. Hierbij speelt het identificeren van significante, materiële, kennelijk ongebruikelijke of duidelijke prijsafwijkingen een belangrijke rol.
• Het implementeren van een intern prijsbepalingssysteem. Geschikte richtlijnen voor de selectie van referentieprijzen voor goederen/grondstoffen kunnen periodiek worden opgesteld en herzien. Naast marktbronnen kun je input halen uit de waardering van handelstransacties waarbij soortgelijke goederen/grondstoffen in de huidige periode betrokken zijn (interne gegevensanalyse). Ook kun je input verkrijgen via klanten/derden van betrouwbare integriteit.

Conclusie

De toezichthouder, ook in Nederland, verwacht van banken naast onderzoek naar money-based money laundering ook goed onderzoek naar trade-based money laundering. Het beste is volgens ons een integratie van TBML in het CDD-programma, door de handelsdimensie hieraan toe te voegen. Ook is volgens ons het geven van trainingen aan het eigen personeel op het gebied van de indicatoren en het onderzoek naar TMBL een must. Daarnaast is de waardebepaling van goederen een cruciaal onderdeel in het TBML-onderzoek. Het formuleren van best practices voor de waardebepaling kan hierbij veel toegevoegde waarde bieden. Natuurlijk kunnen wij je hierbij helpen.