Zelfonderzoek: mogelijkheden en voorwaarden

Zelfonderzoek bij fraude en corruptie kan veel toegevoegde waarde bieden voor een organisatie. Echter, er is discussie over de onafhankelijkheid van de partij die het onderzoek uitvoert. Peter van Leusden geeft, vanuit zijn jarenlange ervaring in opsporingszaken bij de FIOD, aan welke nuancering nodig is bij zelfonderzoek.

Wat is zelfonderzoek?

Onderzoek naar feiten en omstandigheden rondom een incident uitgevoerd in opdracht van de betreffende organisatie. In feite de productie van de scenes voor een complete film over een incident. Zonder waardeoordeel. Met als doel: waarheidsvinding.

Waarom is er zelfonderzoek?

Bij een incident wil je als organisatie weten wat er gebeurd is en hoe groot de financiële schade en reputatieschade is. Wil je zelf de regie in handen houden bij het onderzoek? Dan is zelfonderzoek een goed middel. De uitkomsten van het zelfonderzoek kunnen gebruikt worden voor de onderbouwing of aangifte van de zaak bij het Openbaar Ministerie (OM) en de FIOD.

Wanneer laat je als organisatie zelfonderzoek uitvoeren?

Er zijn twee situaties waarin organisaties zelfonderzoek laten uitvoeren:

• Je komt zelf achter een fraude- of corruptie-incident. Bijvoorbeeld op basis van geruchten of vage vermoedens. Jouw organisatie wil zicht krijgen op de omvang en de problematiek.
• Je wordt direct geconfronteerd met het vermoeden van fraude of corruptie. Door het laten uitvoeren van een zelfonderzoek laat je als organisatie zien dat je serieus wilt meewerken. Tijdens het zelfonderzoek stemt de partij die het onderzoek uitvoert zaken niet alleen af met de organisatie zelf, maar bij voorkeur ook met de opsporingsambtenaren en het OM.

Wat is het voordeel van zelfonderzoek?

Voor jouw organisatie
Met zelfonderzoek heb je als organisatie zelf de regie, het is minder belastend voor jouw organisatie en er is sneller een oplossing. Je bent eerder in staat goede beheersmaatregelen door te voeren en de controle terug te krijgen. Dit verkleint mogelijke reputatieschade en ongerustheid bij stakeholders. Daarnaast houdt het OM rekening met een meewerkende houding bij een eventuele vervolging of strafeis.

Voor de FIOD en politie
Zelfonderzoek biedt de mogelijkheid om efficiënter te werken. Partijen zoals de FIOD en onderdelen van de politie kunnen gegevens uit het zelfonderzoek gebruiken in hun onderzoek naar fraude en corruptie als dit speelt bij jouw organisatie. Ieder in hun eigen taakgebied. Bij de politie kun je denken aan de Rijksrecherche en het team Financieel Economische Criminaliteit (FINEC). Al deze partijen verifiëren uiteraard het zelfonderzoek en toetsen het op bruikbaarheid. Hierbij kijken ze ook naar volledigheid, openheid en integriteit.

Nuancering van zelfonderzoek

In het publieke debat wordt de onafhankelijkheid van zelfonderzoek ter discussie gesteld. Dit gaat over zelfonderzoek uitgevoerd door de eigen advocaat of accountant – deze behartigt immers de belangen van zijn cliënt. De vraag die boven komt is of hij alle informatie geeft. Het is toch zoiets als ‘de slager die zijn eigen vlees keurt’.

Alleen als voldaan wordt aan onderstaande randvoorwaarden is zelfonderzoek goed in te zetten:

• Als de tone at the top goed is. Ofwel als de organisatie welwillend is en de top duidelijk aangeeft: dit (alles rondom het incident) willen we niet.
• Als het onderzoek zich niet richt op de zittende c.q. blijvende leidinggevenden. Als dat wel zo is, dan moet het onderzoek voorbehouden zijn aan de FIOD.
• Als het zelfonderzoek uitgevoerd wordt door een onafhankelijke partij. Denk hierbij aan een gespecialiseerd bedrijf, zoals Partner in Compliance. Als wij een zelfonderzoek uitvoeren schakelen we niet alleen met onze opdrachtgever, maar ook met andere betrokken partijen, zoals de advocaat. De advocaat vervult de rol van vertegenwoordiger van de te onderzoeken organisatie. Hij duidt de juridische feiten en begeleidt het juridische traject bij een eventuele zaak.

Het belang van waarheidsvinding, transparantie en controleerbaarheid in het zelfonderzoek zijn cruciaal voor de bruikbaarheid ervan. Voor jouw eigen organisatie en ook voor de overheid, die het zelfonderzoek kan gebruiken als basis voor vervolgonderzoek.

Afsluitend

Zelfonderzoek heeft alleen waarde als jouw organisatie volledige openheid van zaken geeft. ‘Een beetje’ meewerken is geen optie. Verschillende partijen kunnen een zelfonderzoek uitvoeren. Ga voor een gespecialiseerde en onafhankelijke partij die zorgt voor een goede samenwerking met andere betrokken partijen, zoals de advocaat, het OM en de opsporingsambtenaren. Een partij die de hele film maakt en die ook de expertise heeft om te kijken naar het vervolg: het voorkomen van een nieuw incident.

Heeft jouw organisatie de compliancefunctie goed ingericht en word je in de toekomst toch geconfronteerd met corruptie of fraude? Dan vind je eerder een luisterend oor aan de kant van het OM en de FIOD dan wanneer je dat niet hebt.

Meer informatie

Lees voor een uitgebreide uiteenzetting van onze visie het hele artikel van Peter van Leusden ‘Zelfonderzoek: enige nuancering‘. Het artikel is gepubliceerd in het Tijdschrift voor Sanctierecht & Onderneming, Straf- en bestuursrechtelijke handhaving van financieel-economisch recht, 2020 nr. 3/4. Je kunt het artikel hier downloaden:

Zie ook andere artikelen over dit onderwerp waar Peter van Leusden bij betrokken was in onder meer het FD en Mr. Online.

Heb je vragen over zelfonderzoek? Neem dan contact met ons op voor advies. Wij zijn ook op dit gebied jouw Partner in Compliance.