Integriteitsbevordering bij gemeenten: hoe ondermijning voorkomen

Integriteit is een voorwaarde voor vertrouwen van burgers in de overheid

Dat de overheid niet altijd integer handelt en dat dit een aantoonbaar negatief effect heeft op het vertrouwen is een feit. Een van de voorbeelden hiervan is de toeslagenaffaire. Niet-integer handelen van ambtenaren kan bovendien de deur openzetten voor criminelen en voor ondermijning. Iedere gemeente zou zich dan ook moeten afvragen of ze al het mogelijke doet om de integriteit van de organisatie te vergroten. Hierbij geldt dat je als gemeente óf wel óf niet integer bent. Een beetje integer bestaat niet.

Steeds meer te halen bij gemeenten 

De uitbreiding van gemeentetaken maakt gemeenten niet alleen zichtbaarder, maar ook kwetsbaarder voor kwaadwillenden. Alleen al omdat er meer te halen is. Controlemechanismen die misbruik van gemeenschapsgeld én misbruik van gemeentelijke bevoegdheden tegengaan worden steeds belangrijker. De praktijk laat zien dat deze mechanismen niet overal optimaal werken.

Goede visie op integriteit en integriteitsmanagement cruciaal

Het ontbreken van een goede visie op integriteit en integriteitsmanagement bij gemeenten maakt gemeenten kwetsbaarder voor belangenverstrengeling, ambtelijke fraude en corruptie. Zo werden in 2022 nog drie Amsterdamse (oud-) ambtenaren veroordeeld voor ambtelijke corruptie. Ook zijn er meerdere recente zaken waarbij lokale politici in verband werden gebracht met belangenverstrengeling en corruptie. De gevolgen van de problematiek blijven niet altijd beperkt tot de gemeentegrenzen. Denk aan de kwestie uit 2022 waarbij grote, internationaal opererende drugsbendes in onder meer Den Haag en Noordwijk moeiteloos gekloonde paspoorten konden verkrijgen met behulp van corrupte gemeenteambtenaren. 

Preventieve aanpak

In de praktijk zien we dat het integriteitsbeleid bij de meeste gemeenten wordt gevormd aan de hand van incidenten. Pas ná een incident wordt – al dan niet onder politieke druk – het beleid kritisch tegen het licht gehouden en worden verbeteringen in beleid en procedures doorgevoerd. Menig incident kan echter worden voorkomen met een goede visie op integriteit en integriteitsmanagement. 

Een preventieve aanpak, met de focus op zowel de interne organisatie en processen als op externe bedreigingen, is ons inziens cruciaal om integriteit te bevorderen en voldoende grip te krijgen op het voorkomen en detecteren van niet alleen witwassen, fraude en corruptie, maar ook ongewenste omgangsvormen en andere denkbare vormen van ondermijning. 

Winst behalen aan de hand van 5 thema’s 

Op basis van onze ervaring op opdrachten bij verschillende gemeenten is er winst te boeken op 5 thema’s: 

1. Verbeter (toezicht op) integriteitsbeleid en bijbehorende processen.
2. Creëer awareness bij gemeentelijk personeel over fraude-, corruptie- en privacyrisico’s.
3. Gebruik de mogelijkheden die de Wet Bibob biedt.
4. Gedegen onderzoek bij (signalen van) mogelijke fraude of corruptie.
5. Inrichten en zichtbaar maken van aanspreek- en meldpunten.

Meer informatie

Lees onze research paper ‘Integriteitsbevordering bij gemeenten: hoe ondermijning voorkomen’ voor een uitgebreide uiteenzetting van onze visie en de 5 thema’s waarop winst te behalen is voor gemeenten. 

Ben je betrokken bij het integriteitsbeleid van een gemeente en heb je vragen over integriteitsbevordering? Neem dan contact met ons op voor advies. Wij zijn ook op dit gebied jouw Partner in Compliance.